- CISN

	B�ro ��inde �al��anlarda Boyun - Bel Sorunlar� ve ��z�m�nde �neriler

Hareketimizi sa�layan kas iskelet sisteminin hastal�klar�, 18-64 ya� grubundaki �al��an insanlarda fonksiyonel k�s�tl�l��a neden olan etkenler aras�nda ilk s�ray� almaktad�r. Ayr�ca bu sistemin yumu�ak dokular�n�n k�m�latif travmatik rahats�zl�klar�, modern toplumlarda h�zl� bir art�� g�stermektedir.

Kas-iskelet sistemi, b�ro-ofis i�lerinde �al��an meslek gruplar�nda olduk�a y�ksek oranda etkilenmektedir. Bu sistem eklem ve eklem d�� yap�lar� s�kl�kla zarar g�r�r. B�ro-ofiste �al��may� gerektiren meslekler �unlard�r:

1. Bilgisayar kullan�c�lar�
2. Telefon santral operat�rleri
3. ��renciler
4. Yazarlar - �izerler
5. Memurlar - sekreterler
6. Serbest meslek sahipleri (doktor, eczac�, mimar, avukat vs)
7. Di�erleri (terzi, desinat�r, stilist vs)

Bu mesleklerde k�m�latif travma sonucu primer olarak yumu�ak dokular, sekonder olarak kemik ve eklemler etkilenir. S�kl�kla boyun, bel, �st ve alt ekstremite yap�lar� zarar g�r�r. Mesle�in yan�nda �e�itli ki�isel, �evresel ve fiziksel risk fakt�rleri hastalar�n yak�nmalar�n� artt�r�r.

Yukar�da belirtilen meslek gruplar�nda a�a��da belirtece�imiz klinik tablolar s�kl�kla g�r�l�r:

1. Boyun sorunlar�
2. Bel sorunlar�
3. Yumu�ak doku bozukluklar� (sinir s�k��malar�, kas gerginlikleri ve k�salmalar�, dola��m bozukluklar�, a��r� kullan�m bozukluklar�) (�ekil 1, �ekil 2)

�ekil 1: Bilgisayar kullananlarda el sorunlar�

�ekil 2: Yaz� yazanlarda el, dirsek ve omuz sorunlar�

Bel b�lgesi, hareket sisteminin mekanik stres, fonksiyonel gerilme, mesleki ve sportif travmalardan en fazla etkilenen b�lgesidir. Bel a�r�s�na neden olan hastal�klar zaman i�inde kronik a�r� sendromlar� ve g�nl�k ya�am aktivitelerini k�s�tlayacak boyutlarda sakatl�klara neden olabilir. T�bbi harcamalar, hastalar�n �al��mad�� g�nlerin ve uzun s�ren fonksiyonel kayb�n�n maliyeti birlikte de�erlendirildi�inde bel a�r�s�, b�t�n hastal�klar i�erisinde maliyeti en y�ksek olan hastal�k grubudur.

Boyun a�r�lar� da son derece s�k g�r�lmekte, �zellikle b�ro �al��anlar�nda ya�am kalitesinin azalmas�na ve fonksiyonlar�n bozulmas�na neden olmaktad�r.

Boyun ve bel a�r�s� yapan nedenler �u �ekilde �zetlenebilir:

1. Kemik ve eklem yap�lar�na ba�l� hastal�klar

Kongenital (genetik) bozukluklar (spina bifida, blokla�m�� omurlar)

Travmatik nedenler (d��me, zorlama)

Dejeneratif hastal�klar (kire�lenme)

�nflamatuar nedenler (t�berk�loz)

Metabolik bozukluklar (osteoporoz)

Neoplastik hastal�klar

�nfeksiy�z nedenler

2. Yumu�ak dokulara ba�l� hastal�klar

Sprain ve strainler

Postural deformitelere ba�l� a�r�lar (�ekil 3)

Fibromiyalji sendromu (yayg�n a�r�)

Miyofasyal a�r� sendromu (b�lgesel a�r�)

Psikojenik fakt�rler

3. Yans�yan a�r�lar (i� organlardan kaynaklanan)

�ekil 3: Masaba�� i�inde bilgisayar kullanan ki�ide hatal� pozisyona ba�l� sorunlar

Boyun ve bel sorunlar�nda tedavi prensipleri �unlard�r:

1. Koruyucu �nlemler
2. Tedavi y�ntemleri (�stirahat, ila�, fizik tedavi, cerrahi y�ntemler)
3. Rehabilitasyon uygulamalar� (Boyun ve bel a�r�s� yapan risklerin ortaya konulmas�, mekanik a�r�ya neden olan fakt�rlerin ortadan kald�r�lmas�)

Egzersizler, �e�itli yararlar sa�layan tedavi y�ntemleridir. Bunlar �u �ekilde �zetlenebilir:

1. Kemikler, tendonlar, ba�lar ve kaslar�n g�c�n�n artt�r�lmas�.
2. Eklem k�k�rda�� ve disklerin beslenmesinin geli�tirilmesi.
3. �skelet kaslar�n�n oksijenlenmesinin sa�lanmas�.
4. N�romotor kontrol ve koordinasyonun geli�tirilmesi.
5. Kardiovask�ler ve respiratuar fonksiyonun artt�r�lmas�.

Bel a�r�s�n� �nleme yollar�:

Bu kadar s�k g�r�len ve g�nl�k ya�ant�m�z� ve ya�am kalitemizi azaltan, i�g�c� kayb�na neden olan ve tedavi maliyeti y�ksek olan bel a�r�s�ndan kurtulmam�z i�in masa ba��nda �al��rken baz� �nemli noktalara dikkat etmeliyiz:

Bel ve s�rt a�r�s� yak�nmam�z varsa, y�ksek ve sert arkal��a sahip sandalyede oturmal�y�z, yumu�ak ve al�ak seviyeli yerlere oturmaktan ka��nmal�y�z. Sandalye ve koltukta belimizi yast�kla destekleyerek veya iyice yaslanarak dik oturmal�y�z. Sandalyede oturu�ta bacak bacak �st�ne atabiliriz.

Sandalyemizin arkal��, s�rt� ve beli desteklemelidir. Sert sandalyede otururken, dizler kal�alardan yukar�da olmal�d�r.

��yerinde, ayaklar�m�z� bir basamak �zerine koyarak, belimizi sandalyeye yaslayarak ve masaya iyice yakla�arak oturmal�y�z. Masan�n e�imli olmas� �al��ma kolayl�� sa�layaca�� gibi a�r� olu�umu da engeller.

Masa ba��nda, belimizi de�il t�m v�cudumuzu d�nd�rerek hareket etmeliyiz. E�yalar� masa �zerinde uygun yerlere yerle�tirmeli, en s�k kulland��m�z e�yalar� en yak�n�m�za yerle�tirmeliyiz.

Y�ksek yerdeki e�yalar�, uzanmadan, g�z hizas�na gelecek �ekilde tabureye ��k�p g�vdeye yak�n olarak almal� ve ta��mal�y�z.

Uzun s�reli hareketsizlik eklemlerimiz ve kaslar�m�z i�in olumsuz etkiye neden olur. ��yerimizde ve evlerimizde ayn� pozisyonda sabit kalmamal�y�z. Oturuyorsak, iki saatte bir 10 dakika ayakta durmal�, tersine devaml� ayaktaysak, iki saatte bir 10 dakika oturmal� veya yatmal�y�z.

Yukar�daki ba�l�klar d��nda �al��ma hayat�m�zda i�imizle ilgili d�zenlemelerin yap�lmas� gerekmektedir. ��e �zg� k�m�latif travma rahats�zl�klar�ndan bireyleri korumak i�in ergonomik i� analizi yap�lmal�d�r. Ergonomi, bireylerin ta��d�klar� �zelliklere g�re kulland�klar� ara� ve gere�lerin d�zenlenmesi ve b�ylece birey ve �evrenin en verimli ve g�venli bir �ekilde ili�kide bulunmas� anlam�n� ta��maktad�r.

Boyun a�r�s�n� �nleme yollar�:

Boyun a�r�lar�, bel a�r�lar�ndan sonra en s�k kar��la��lan yak�nmad�r. Genel pop�lasyonda her �� ki�iden biri hayatlar�n�n bir d�neminde boyun a�r�lar�ndan �ikayet�i olmaktad�r. B�y�k hareket yetene�i nedeniyle darbelere ve zedelenmelere son derece a��kt�r.

Boyun problemleri, yaralanma, tekrarlayan min�r travmalar, k�t� duru�, fazla gerilme, y�pranma ve hastal�k dolay�s�yla geli�ir. Bu etkenlerden bir veya birka�� boyun a�r�s�na ve hareket k�s�tl�l��na yol a�ar. Boyun a�r�lar�ndan korunmak i�in masa ba��nda �al��rken �unlara dikkat etmek gereklidir:

Kol destekli bir sandalyede dik oturmal�y�z. Otururken ayaklar�m�z yere de�melidir. Omuzlar geride, s�rt ve bel arkadan destekli, ayaklar yere d�z basm�� ekilde olmal�d�r, ensemize bir yast�k koyarak destek sa�layabiliriz. Sandalyeden kalkarken �ne do�ru kayarak kalkmal�y�z.

Uzun s�re ders �al��mak, bilgisayar kullanmak, kitap ve gazete okumak ve televizyon seyretmekten sak�nmal�y�z. Masaya e�ilmemeliyiz, e�imli masalar kullanmal�y�z.

Eller omuz hizas�ndan daha yukar�da iken i� yap�lmas� omuzdaki kaslar� belirli b�lgelerde s�k��t�rarak a�r� ve hareket k�s�tl�l��na yol a�abilir. Kollar�m�z� omuz hizas�ndan yukar�da kullanmamal�y�z. Y�ksekte i� yapmam�z gerekiyorsa, merdiven kullanarak i� yapaca��m�z y�ksekli�e yak�n olmaya �al��mal�y�z.

Ani olarak yap�lan sert ve ters hareketler boyun ve kollardaki kaslar�n a�r�l� spazmlar�na neden olur. Ani, sert ve ters boyun hareketlerinden sak�nmal�y�z.

Giysilerimizin rahatl�� ok �nemlidir. �zellikle i� yaparken rahat ve s�kmayan giysiler giymeliyiz. S�k� veya dar s�tyenler kollar�m�z�n damar, sinir ve kaslar�n� s�k��t�rarak beslenmelerini bozaca��ndan tercih etmemeliyiz.

Masa ba��nda �al��anlara �neriler:

Boyun ve bel sorunlar�n�n en aza indirilmesinde koruyucu �nlemler ve rehabilitasyon uygulamalar� her ge�en g�n daha fazla �nem kazanmaktad�r. �zellikle bu alanda �al��anlar�n fiziksel yeterlilik ve k�s�tl�l�klar�na y�nelik ergonomik d�zenlemeler yap�lmaktad�r. Ki�inin post�r�n�n, v�cudun baz� noktalar�na stresin en az olmas� i�in iyi bir �ekilde ayarlanmas� gerekir (�ekil 4). Bu �ekilde hatal� post�r d�zeltilir. ��yerinde aral�kl� molalar verilmelidir. Malzeme ve i�yerinin yeniden d�zenlenmesi yarar sa�layacakt�r. M�mk�nse i�yerinde b�k�lme, k�vr�lma ve d�nme olmadan �al��lmal�d�r. Optimum beceri ve kuvvet i�in bilgisayar g�zlerin �n�nde 25-30 cm mesafede olmal� ve dirsekler 85-100 derecede tutulmal�d�r (�ekil 5, �ekil 6, �ekil 7).

�ekil 4: Ayakta duran ki�inin normal post�r�
�ekil 5: Bilgisayar kullanan ki�inin ideal oturma post�r�

�ekil 6: Yanl�� klavye kullan�m�
�ekil 7: Do�ru klavye kullan�m�

�al��rken kullan�lacak iyi bir sandalyenin �zellikleri a�a��da belirtildi�i gibi olmal�d�r:

Yard�mc� ara�lara ihtiya� duymama

Bel deste�i

Kol destekleri

Pn�matik y�kseklik ayarlama

Stabilite i�in 5 ayak

Kaygan olmayan bir kuma�la kaplanm�� sert zemin

E�imli �n k�s�m (�ekil 8)

�ekil 8: �yi bir sandalyenin �zellikleri

�yi bir �al��ma masas� ise �u �zelliklere sahip olmal�d�r:

Ayak hareketi engellenmemeli

Elektronik ve di�er gerekli malzemeler i�in yeterli b�y�kl�kte olmal�

Y�ksekli�i yap�lan i�e ba�l� olarak de�i�ebilmeli (yaz� yazma, resim yapma, bilgisayar kullanma) (�ekil 9)

�ekil 9: �yi bir �al��ma masas�

Fizik kond�syonun k�t� olmas�, bel ve boyun a�r�lar�n�n geli�imi ve diren�li olmas�nda rol oynayan en �nemli fakt�rlerdendir. Ofis i�lerinde �al��anlar�n bu sorunlar� ya�amamas� i�in e�itimden ge�mesi gerekmektedir. Uygun �al��ma program�, aral�kl� yap�lan egzersizler ve i� rotasyonu yararl� sonu�lar verecektir.

Belimizin sa�l�kl� olabilmesi i�in, omurgan�n d�rt fizyolojik e�rili�inin dengeli bir dizili� g�stermesi gerekmektedir (boyunda lordoz, s�rtta kifoz, belde lordoz, kuyruk sokumunda kifoz). D�zg�n bir duru�, bu e�rilikleri dengede tutmak demektir. Belimizi otururken, ayakta dururken, uzan�rken, bir cismi kald�r�rken veya y�r�rken dengede tutmam�zda as�l hedef, g��l� ve esnek kas-eklem yap�s�na sahip olmakt�r.

Sonu� olarak ofis �al��anlar�nda, �zellikle bilgisayar kullananlarda boyun ve bel sorunlar�n�n ya�anmamas� i�in i� ve d�� risk fakt�rlerinin iyi belirlenerek giderilmesi gerekmektedir. �� d��nda spor ve benzeri aktivitelerin �nerilmesi ve uygulanmas�n�n sa�lanmas� beden sa�l�� ve i� verimi a��s�ndan yararl� sonu�lar ortaya koyacakt�r.

Kaynaklar:

1. Bernard B, Sauter SL, Fine LS, Peterson MR, Hales TR. Psychosocial and work organization risk factors for cumulative trauma disorders in the hands and wrists of newspaper employees. Scand J Work Environment and Health 1992; 18 (2):119-120
2. Millar JD. Summary of proposed national strategies for the prevention of leading work related diseases and injuries. Am J Industrial Medicine 1988; 13: 223-240
3. Kroemer KHE. Avoding cumulative trauma disorders in shops and offices. American Industrial Hygiene Association Journal 1992; 596-604
4. T�z�n S. Bel ve bacak a�r�lar�. Hareket Sistemi Hastal�klar�. T�z�n F, Eryavuz M, Akar�rmak � (Eds). Nobel T�p Kitapevleri Ltd. �ti, �stanbul,1997: 245-260
5. Nas K, Sara� J. Lomber spondiloz. Olgu Serisi. Bel A�r�s�-II. MD Yay�nc�l�k, �stanbul, 2000: 12-28
6. Yavuz N. Ergonomi. Fiziksel T�p ve Rehabilitasyon Cilt:II. Beyazova M, G�k�e- Kutsal Y (Eds). G�ne� Kitabevi Ltd. �ti, Ankara, 2000: 955- 961
7. Koyuncu H. Boyun a�r�s�nda �neriler. Eczac�ba�� Yay�nlar�, 1, 2003, �stanbul
8. Koyuncu H. Bel a�r�s�nda �neriler. Eczac�ba�� Yay�nlar�, 2, 2003, �stanbul
9. Ayd�n R, M�sl�mano�lu L. Boyun kinezyolojisi ve hastal�klar�. Fiziksel T�p ve Rehabilitasyon. Diniz F, Ketenci A (Eds). Nobel T�p Kitabevleri, 2000, �stanbul : 261-275
10. Uluda� M. K�m�latif Travma bozukluklar�. Asistan Semineri. CTF-FTR ABD, 21.02.03, �stanbul

Prof. Dr. Halil KOYUNCU *
Uzm. Dr. Erdal Y�CEL **
Dr. Halime TOROS *

* �. �. Cerrahpa�a T�p Fak�ltesi - Fiziksel T�p ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dal�
** Serbest Hekim

- BA�A D�N -